بررسی اثرات زمین شناسی زیست محیطی مترو تبریز

در دهه های اخیر رشد جمعیت کلان شهرهای ایران با شتاب بیشتری صورت گرفته است، از این رو موضوع حمل و نقل شهری به صورت مسئله ای مهم درآمده است. احداث خطوط مترو شهری به خصوص خطوط زیرزمینی (تونلی) یکی از روش های اساسی حل مشکل ترافیک چنین کلان شهرهایی به شمار می آید. حفر تونل مترو در زمین¬های سست مناطق شهری اثرات جانبی متعددی در پی دارد. تبریز یکی از شهر های بزرگ ایران است که در آن برای احداث مسیر مترو به حفر تونل در قسمتهای مرکزی شهر نیاز می باشد. در این شهر مترو در امتداد 4 خط اصلی در حال احداث است که بیشتر بخشهای آن تونلی خواهد بود. اغلب مناطق این شهر بر روی رسوبات آبرفتی دوران چهارم بنا شده است. بر اساس مطالعات انجام شده، رسوبات آبرفتی مسیرهای تونل از خاکهای درشت دانه و ریزدانه همراه با عدسی های شنی قلوه سنگ دار و قطعه سنگ دار تشکیل شده است. در این پژوهش، آسیب های زمین شناسی زیست محیطی ناشی از احداث مترو در شهر تبریز بررسی شده است. مطالعه حاضر بر اساس بررسی های میدانی و آزمایشگاهی به شناخت آسیبهای زیست محیطی مترو تبریز مانند نشست زمین روی تونلها، انتشار خاکهای آلوده به فوم حاصل از حفاری تونلهای مترو و تاثیر تونل بر وضعیت آبهای زیرزمینی پرداخته شده و در نهایت راهکارهای مدیریت زیست محیطی برای کاهش اثرات وارده بر محیط زیست ارائه شده است. در این راستا با استفاده از روابط تجربی و همچنین بر اساس نتایج پایش نشستهای روی تونلها، میزان نشست سطح زمین در خط یک مترو تبریز بررسی شده است. با استفاده از اطلاعات مربوط به سطح آبهای زیرزمینی در مسیر احداث تونل و تهیه نقشه های هم عمق آب، تاثیر احداث تونل بر کیفیت و روند آبهای زیرزمینی بررسی شده و همچنین با نمونه برداری از خاکهای تونلهای مترو و کاشت گیاه، اثر آلایندگی فوم بر محیط زیست مورد مطالعه قرار گرفته است. خط یک مترو به طول 17/2 کیلومتر و 18 ایستگاه، خط دو به طول 22 کیلومتر و 20 ایستگاه، خط سه به طول 13/6 کیلومتر و 14 ایستگاه، خط چهار به طول 10 کیلومتر و 10 ایستگاه می باشد. بیشتر بخشهای این خطوط به صورت زیرزمینی اجرا شده و از طریق تونلهایی به قطرهای حدود 6 یا 9 متر در اعماق 5 تا 40 متری انجام می گیرد. حفاری تونلها با ماشین حفار (tbm) انجام می شود. خاکهای حفاری شده در اطراف شهر تخلیه می¬شوند. بر اساس برآوردهای انجام شده، حجم خاکهای آلوده حاصل از حفاری تونلهای متروی تبریز به حدود 4/5میلیون متر مکعب بالغ خواهد شد. در اثر حفاری تونلهای خط 1 مترو نشستهایی در سطح زمین و در زیر پی ساختمانها رخ داده که این نشستها در برخی نقاط شهر (از جمله حوالی خیابان خیام) مشکل آفرین بوده است. در برخی قسمتها نشستهایی تا 25 میلی متر ثبت شده است. این مقدار نشست سبب ترک خوردن دیوار برخی ساختمانهای شهر شده است. همچنین در اثر تونل کاری در زیر مناطق مسکونی، در برخی نقاط سبب ورود مواد تزریقی به کف منازل شده است. در اثر احداث تونلهای مترو در نواحی با عمق آب زیرزمینی کم، جریان آبهای زیرزمینی از روال طبیعی خارج شده و مشکلاتی را برای برخی مناطق شهر ایجاد کرده است. بر اساس مطالعات آزمایشگاهی انجام شده، خاک آغشته به فوم که از حفاری تونلها بدست می آید، در محیط آلودگی ایجاد کرده و بر رشد گیاهان اثرات منفی می گذارد. به نحوی که با کاشت گیاه در خاکهای با درجات مختلف آلودگی با فوم، مشخص شد که در مواردی که این آلودگی زیاد است، به شدت بر رشد و نمو گیاه تاثیرگذار است که این نشان از اثرات آلوده کنندگی این خاکها بر محیط زیست دارد.